Water water see the water flow
Glancing dancing see the water flow
O wizard of changes water water water
Dark or silvery mother of life
Water water holy mystery heavens daughter
Wizard of changes, teach me the lesson of flowing

God made a song when the world was new
Waters laughter sings it through
O, wizard of changes, teach me the lesson of flowing

God made a song when the world was new
Waters laughter sings it through
Wizard of changes water water water

(The Water Song, Incredible Stringband, 1968)

Helende kracht

Bij ‘Holy mystery’ denk ik aan wijwater. Misschien begint alle water wel als wijwater. Voordat het vies wordt, is het een eeuwigheid lang al heilig water. Heilig komt van heel worden of genezen. Water speelt een cruciale rol in elk genezingsproces. Het kan veel verontreiniging opnemen voor het uiteindelijk ondrinkbaar wordt. Voorbij een zekere grens verliest het zijn helende kracht en word je ziek als je het drinkt.

Onder de Heuvelrug zit heel veel zuiver water; duizenden jaren oud, gefilterd door fijn zand en zo schoon dat het direct de waterleiding in kan. Doorn had als enige Nederlandse dorp tot 2011 zijn eigen watervoorziening, NV Bronwaterleiding Doorn. Het pompcomplex aan de Woestduinlaan begon in 1903; de watertoren, het pomphuis en de dienstwoning in fraaie fin-de sièclestijl staan er nog steeds. De watertoren heeft bovenin een geklinknageld stalen vat voor 150 m3 water. Ruim een eeuw werd water van 40 meter diepte opgepompt dat direct gebruiksklaar was. Na een vergroting van de dienstwoning in 1910 en een uitbreiding van het pomphuis in 1912 bleef alles tot 2000 bij het oude. Pas rond de eeuwwisseling begon de modernisering.

De toenmalige eigenaren ontdekten dat in de toren wat leidingen vervangen moesten worden en besloten toen het gebouw gelijk helemaal niet meer te gebruiken. Moderne pompen werden geïnstalleerd en namen alle taken over. Toch was er niet zoveel mis met het gebouw. De toren had gewoon in functie kunnen blijven, maar de historische en oerdegelijke installatie werd afgedaan met het tot vervelens toe herhaalde mantra:  ‘niet meer van deze tijd’.

Armoede

In 2007 bemoeide het toenmalige Ministerie van Milieu zich met de gang van zaken bij dit laatste particuliere waterleidingbedrijf van Nederland. Het bedrijf zou met zijn zeven medewerkers te klein zijn om doelmatig te kunnen opereren, waardoor de eisen van milieuhygiëne in het gedrang zouden kunnen komen. ‘De opname van het Bronwaterleidingbedrijf Doorn in een groter geheel is dringend gewenst’, stelde het ministerie. In 2011 was het zover. Vitens nam het bedrijf en zijn 3.800 aansluitingen over. Vitens moest dit bijzondere en duurzame complex aan de Woestduinlaan gaan beheren maar had daar duidelijk geen zin in. De toren is een Rijksmonument, maar gaat gebukt onder achterstallig onderhoud; door decennia van verwaarlozing dreigen de muren te scheuren. Vitens wil ervan af. De toren valt van armoede bijna uit elkaar, maar dit bedrijf met 350 miljoen omzet weigert te restaureren. De winst zou hierdoor immers met maar liefst 0,000034% omlaag gaan. Wel hebben ze tegen het afbrokkelen een lelijke stalen rand langs de bovenkant aangebracht. De metalen kerstster bovenop die elke december straalde was een bron van vreugde voor de Doornaren. Helaas is die onverschillig aan de elementen prijsgegeven en niet meer te redden.

Vitens deed erg zijn best om dit kostbare stukje drinkwatervoorziening in handen te krijgen. Echter, negen jaar na verwerving willen ze het systeem afstoten en Doorn aansluiten op Rijnwater uit Cothen. Volgens ‘moderne standaarden’, zegt Vitens, is het verouderd. Het werkt nog prima, maar de apparaten die de waterkwaliteit meten vindt Vitens uit de tijd. En nieuwe zijn duur, dus weet je wat? We leggen de hele boel stil en sluiten het dorp aan op water uit Cothen.

Vitens signaleert dat in Doorn het water op slechts 40 meter wordt gewonnen, onder een gebied dat deels bebouwd is, ‘wat het kwetsbaar maakt voor vervuiling’. Deze huizen staan daar al heel lang zonder dat dit serieuze problemen gaf.

Mijn strijd met Vitens moet nog beginnen, maar ik ben optimistisch; heel Doorn staat achter mij. Zelfs de gemeente. Honderd jaar waterwinning, zegt zij, heeft het grondwaterpeil stabiel gehouden. Maar als Vitens dat ineens afsluit? Gaan onze kelders dan onder lopen? De gemeente eist garanties van het waterbedrijf. Maar zo lang politiek of rechtspraak hier geen handhavend stokje voor steken, gaan de neoliberale cowboys gewoon door met bronwater afsluiten,  en het dorp aansluiten op driedubbel chemisch gereinigd, metalig smakend industriewater.

IJstijdzand

Het is mogelijk dat het kleine Doorn de strijd tegen waterreus Vitens verliest. In dat geval gaan we het over een andere boeg gooien.Tegen de tijd dat de Doornaren kokhalzend boven hun gootstenen hangen na het proeven van ingeblikt Rijnwater, begeven ze zich misschien naar de supermarkt om flessen Sourcy te gaan kopen. Sourcy-bronwater wordt tien kilometer verder gewonnen, onder Bunnik, Ook dat is Heuvelrugwater. Water zoekt altijd het laagste punt; het loopt vanaf pakweg Driebergen-Zeist omlaag naar het ‘Bunniker laand’.

Zelf haal ik mijn eten en drinken liever om de hoek. Op loopafstand is namelijk nog beter. Als ik Rijnwater krijg, sluit ik mijn kraan en wandel rustig in tien minuten naar mijn oudoom Barend, middenin het oude dorp. Barend is 96 en danst nog regelmatig spontaan de horlepiep. Zijn opa sloeg er honderd jaar geleden een bron waar vandaag de dag nog net zulk lekker water opwelt als toen. Anderen moeten misschien dure filters op hun kranen zetten en dan nog metaal proeven, maar ik heb geluk. Ik mag dagelijks zo veel jerrycans vullen als ik wil. ‘Betalen? Ben je helemaal belazerd’ roept oom als ik mijn portemonnee trek. Het enige wat hij verlangt is dat ik een zonnig humeur mee breng. Misschien dankt hij zijn monterheid wel aan dat parelend levensvocht uit zijn eigen bron, gezeefd door smetteloos IJstijdzand. Sinds een week drink ook ik het dagelijks en ik moet zeggen: ik voel me steeds beter. Misschien mag ik van oom op termijn wel een handeltje beginnen voor dorstige Doornaren. Dan kan Vitens voortaan lekker barsten.

(Dit bericht werd eerder gepubliceerd op het blog Schrijven is Goud van stichting Touched by Water)