In Doorn staat een prachtig bos op het punt van omvallen. Dat komt niet door de huidige droogte, die heeft het glansrijk doorstaan. Als dit bos al valt dan zal de oorzaak zeker de mens zijn. Wie anders dan hij? In dit geval: de projectontwikkelende, masterplannende vastgoedmens bij het Rijksvastgoedbedrijf (RVB). Het is nog niet zo ver. Het is alleen nog maar een plan van het RVB, al doet zij voorkomen dat het al beklonken is. Dat is het niet. Een tip van de sluier: in het masterplan moeten 484 grote gezonde beuken om, variërend in leeftijd van 75 tot 200 jaar.

(Door Frank Flippo)

Het parkbos rond Huis Doorn is oud, karakteristiek en fotogeniek. Het is een geliefde trouwlocatie en evenementenlocatie, het is een beeldmerk van Doorn en favoriet bij evenementen met een historisch tintje. Hollywood-filmster Audrey Hepburn bezocht er haar familie, de Duitse keizer vond er een hooggewaardeerde toevlucht. Vele generaties groeiden op onder deze boomkruinen. Mede aan Huis Doorn dankt de Utrechtse Heuvelrug het epitheton ‘de streek die zichzelf is gebleven’.

Misschien is dit binnenkort verleden tijd. Misschien krijgt het Rijksvastgoedbedrijf van het college van Utrechtse Heuvelrug toestemming om te gaan kappen. Kappen zou betekenen dat de kip met de gouden eieren wordt geslacht. In het sprookje slachtten ze hem om bij de goudbron te komen. Maar in het doodgemaakte lichaam was niets anders te zien dan het inwendige van een kip. Nooit meer legde hij gouden eieren. Als hij in leven was gebleven, had hij rijkdom kunnen blijven schenken aan iedereen die in zijn buurt kwam. Zo lang de oude beuken bij Huis Doorn blijven leven, zullen ze koelte, schaduw, zuurstof schenken, en een weldaad voor de ogen aan iedereen die ze bezoekt.

Overlevers

Enigszins badinerend noemt het RVB dit ‘sentimenten’ en dient een recept voor vernietiging op met aantrekkelijke eigentijdse woorden als vernieuwing, verjonging en diversiteit. 484 grote oude beukenbomen variërend van 75 tot 200 jaar oud kapot maken om plaats te maken voor ‘droogtebestendige soorten’.  

Argument: beuken zullen toch niet meer bestand zijn tegen de droge tijden die ons wachten. Dit is naar mijn mening een volstrekt gelegenheidsargument dat geen ‘hout snijdt’. Het is namelijk in strijd met hoe de natuur functioneert en hoe soorten zichzelf evolutionair versterken.

Dieren- en plantensoorten bewijzen hun kracht en overlevingsbestendigheid vooral in klimatologisch moeilijke tijden. Waar anderen afsterven, blijven er bijna altijd populaties over die tegen alle verwachtingen in uitstekend de nieuwe omstandigheden het hoofd kunnen bieden en dan vooral als het een groep is (zoals de populatie beuken). Levende wezens zijn geen identieke monolithische eenheden. Zij zijn individuen met een eigen genenpool. Hierdoor gebeurt het schijnbaar onwaarschijnlijke toch steeds opnieuw: vissen die op het land leren leven, woestijnratten die onmogelijk hete omstandigheden te boven komen, en bomen die ondanks grote droogte er over een eeuw gewoon nog zijn. In Australië werd een paddensoort uitgezet. Binnen een generatie leerde het van oorsprong trage dier hard rennen en het vochtige dier leerde zijn sappen te behouden om te overleven in de woestijn. In Noorwegen ligt het noordelijkste bos ter wereld. Stabbursdalen, met unieke exemplaren die het hoofd kunnen bieden aan veel grotere kou dan hun soortgenoten…terwijl het ogenschijnlijk dezelfde bomen zijn als hun zuidelijker levende kameraden. Misschien onderschatten de vastgoedmensen van het RVB de veerkracht van de natuur.

Waterreservoir

‘De beuken kunnen in de toekomst niet tegen de droogte, dus we halen ze preventief neer’. Het is een parafrase, maar geeft zo ongeveer de redenering weer. Met ditzelfde argument kunnen de overige half miljoen tot miljoen beuken in ons land ook alvast allemaal tegen de vlakte. Eigenlijk is het een antwoord op de vraag: hoe kunnen we in sneltreinvaart de opwarming van de aarde en de verdroging verder opjagen?

Elke beuk die op dit moment in leven is, betekent bovendien een enorm levend waterreservoir dat niet zomaar verdampt, maar zijn uiterste best doet dat water te behouden. Dus wat gebeurt er als in een klap niet één beuk, maar een grote lap gezond volwassen beukenbos verdwijnt?  Bomen in de omliggende bossen zullen het moeilijker gaan krijgen, sneller verdrogen, meer last krijgen van wind en gevoeliger worden voor ziekte en beschadiging.

In Duitsland heeft men dit soort vochtregulerende natuurlijke mechanismen al begrepen. Waar ‘drogere’ bomen als dennen wegkwijnen, planten ze daar in de beekdalen beuken aan. Hier in Nederland zijn we kennelijk nog niet zo ver. Want het RVB  stelt voor, beuken te vervangen door ‘droogtebestendige’ jonge aanplant. Wie kan zich de vele reeksen landelijke boomplantdagen herinneren waarin schoolkinderen zaailingen in de grond duwen? Is uit al die plantdagen ooit een substantieel bos uitgegroeid? Boomplantdagen zijn een product van marketing. Jonge aanplant is hartverwarmend, maar kan in de verste verte geen oude, volgroeide boom vervangen. Een jong sprietje genereert bijna geen zuurstof, werpt geen schaduw, bevat weinig water. En is veel gevoeliger dan een stoere oude boom. Vergelijk het met uilskuikens tegenover een grote volwassen oehoe.

Jonge zaailingen gaan vaak dood omdat ze in aanplantperken zijn gepoot. In de natuur hebben ze meer overlevingskansen omdat ze tussen oude reuzen in staan die hen helpen bij het opgroeien. Naakt en kwetsbaar, beschermd door metaalgaas tegen vraat staan ze in de zengende zon. Een mensengeneratie verder en wat kon overleven, wordt een beginnend stukje bos. Als oude bomen om gaan, treurt de omgeving om de teloorgang van wat best tegen een stootje kon…. Maar niet tegen de motorzaag.

Uit ander hout gesneden

De Utrechtse boswachter Joris Hellevoort schreef een boek over bijzondere bomen, en in het NOS- journaal van 7 september 2022 zei hij: zie je deze 600-jarige eik? Hij is zo oud kunnen worden doordat hij lange droogteperiodes en stormen heeft overleefd. Laten we zuinig zijn op de oude bomen die we hebben, want ze vertegenwoordigen uithoudingsvermogen zonder weerga.

Stel nu dat we de huidige droge periode omschrijven als het klimaat dat een griepje heeft. Ineens ligt het argument van het RVB dan in lijn met politieke beslissingen rond de intensieve veehouderij, waar omwille van een griepje soms honderdduizenden dieren preventief worden geruimd. ‘Zo’n griepje is gevaarlijk, dus we maken ze gelijk maar allemaal dood’.

Zoals we in de natuur zien, zijn er ook bij vernietigende ziekten altijd individuele overlevers. Zij die een crisis te boven komen zijn doorgaans uit sterker hout gesneden dan zij die het niet redden. Je hoeft ze alleen maar de kans te geven, zich te bewijzen. Dus vooral niet gaan zagen.

Het RVB schreef een versluierde oproep tot massale kap met het overheidslogo erboven, vol paaiende woorden als diversiteit, en met onder haar mantel een voor bomen dodelijk wapen: de motorzaag. Naar de motieven om in deze tijden van door ontbossing veroorzaakte verdroging, bijna 500 grote beuken om te halen, is het slechts raden.

Nu al merken wij dat patronen van regenbuien aan het veranderen zijn omdat de bossen ontbreken die hen geleiden op hun weg over de planeet. In deze alarmerende tijden een vochtig en rijk oud loofbos onder het mom van ‘vernieuwing’ plat leggen, grenst aan waanzin. Zelden leken de begrippen vernieuwing en vernieling zo congruent.

Het RVB rept van sentimenten onder de bevolking omdat het een historisch en monumentaal park is. Het is veel meer dan sentimenten. Het is het besef dat niet alleen een dorpsgezicht en een landschap wordt aangetast, maar dat het meest bosarme land op het Europese continent op het punt staat nog armer te worden aan bos.

De voormalige bewoner van Huis Doorn, Keizer Wilhelm van Duitsland, was een enthousiaste houthakker-hobbyist. Hij ging flink tekeer met zijn bijl, tot zijn personeel hem er beleefd op wees dat als hij zo nog even doorging, hij vanaf de weg zichtbaar zou worden tijdens zijn dagelijkse wandelingen in het park. Toen besloot de keizer het een tandje minder te doen.

Het RVB zou een puntje kunnen zuigen aan de inkeer van Wilhelm in deze. Ik zou haast wensen dat de familie van de keizer het totale landgoed weer in bezit zou krijgen. Momenteel bezit zij slechts het mausoleum met de resten van de keizer erin. Het is immers aan de adel te danken dat wij in Nederland nog een aantal respectabele kasteelbossen bezitten met oude bomen. Niet aan het RVB.

En nimmer zou een Hohenzollern het in zijn hoofd halen, het ganse voorvaderlijke bos in een kale vlakte te veranderen en al het hout in planken en spaanders omwille van een ‘masterplan’.

Frank Flippo is journalist en schrijver.