Bron: M-H-R, Flickr

Duitsland barst van de plekken waar het nazisme een rol speelde; onbegonnen werk, daar allemaal monumenten van te maken. En ook Duitsers zijn praktisch ingesteld: in voormalige nazihuizen wordt gewoond, in de grotere gebouwen zitten scholen en nog  steeds oefent de Bundeswehr in kazernes uit de nazitijd.

Dat zijn allemaal gebruiksgebouwen, maar hoe zit het de nazistische prestigegebouwen. Wat moeten we daarmee aan? Uitwissen van het verleden werkt niet. Dat is geprobeerd met het Haus der Kunst in München, ooit tentoonstellingsruimte voor ‘zuiver arische kunst’. Decennialang werden de muren verstopt onder dikke lagen pleisterwerk en onder textiel. En nu ligt er een plan om het in de oorspronkelijke staat van 1937 te herstellen;  nog altijd een gewaagd plan waarvan het lang niet vast staat dat dit zal worden uitgevoerd.

En Prora?

Na 1990 werd het gebouw in zijn geheel staatsbezit. Het kelderde in rap tempo achteruit, er moest iets gebeuren. Omdat niemand een gemeenschappelijk doel kon formuleren, werden de blokken waaruit het bestaat, afzonderlijk aan projectontwikkelaars verkocht, historische betekenis of niet. We zijn nu ruim 25 jaar verder, laten we weer eens rondkijken. De asfaltweg volgend langs het complex zien we hoe enkele blokken zijn opgeknapt. Daar wonen nu families met kinderen en kleinkinderen. Andere delen worden heringericht en staan nog te koop. De verschillen in aanpak van de afzonderlijke ontwikkelaars zijn duidelijk te zien kleur, stijl en montage van de balkons die aan de witte gevel zijn gemonteerd. In de hoekruimtes op de begane grond vind je uiteenlopende dingen als een hamburgerzaak, een café en een pizzeria.

Een medewerker aan een van de documentatiecentra spreekt zich uit: “Net een grote gesaneerde nieuwbouwwijk, of een gelikt nieuwbouwresort aan de Middellandse Zee.” Hij vindt zelfs dat de commercie het als monument kapot heeft gemaakt. De indruk van een uit de grond gestampte vakantiebestemming dringt zich inderdaad op bij de lange rijen balkons met bonte handdoeken, heggetjes en slurpende badgasten.  Reclames die  de vakantiewoningen moeten verkopen, noemen Prora het “spectaculairste monument aan zee” en  “een van de  grootste monumenten in Duitsland”.  Over wat voor soort monument geen woord; nationaal-socialisme zet geen commerciële zoden aan de dijk. Hitler, de naam van de bedenker van dit complex, zou kooplustigen kunnen afschrikken.

Voor bouwhistoricus Rainer Stommer, medewerker documentatie van Prora, hoeven toerisme en herinneringscultuur elkaar niet te bijten, zo lang je documentatie maar aansprekend presenteert. Prora zou een goed voorbeeld kunnen zijn van omgang met oude nazi-architectuur. Te vaak weigert men te investeren in zulke gebouwen; met monumenten voor slachtoffers is het heel anders gesteld. Stommer: “Beide vormen van herdenken zijn nodig. Om te begrijpen wat in concentratiekampen is gebeurd, moeten we ook gebouwen behouden waar het nationaalsocialisme zich politiek presenteerde. “

Winfried Nerdinger van het nazi-documentatiecentrum in München vindt dat ook: “Steeds minder levende getuigen zijn nog in leven. Maar de gebouwen blijven staan. En educatief gesproken de allerbelangrijkste, meest authentieke gebouwen zijn die waar echt dingen zijn gebeurd. Daar hoef je niets virtueel te simuleren. Je kunt er gewoon voor gaan staan en het verhaal vertellen. Zulke dingen blijven hangen. “

Maar er zit schot in die historische functie. Na het uitbouwen van het nationaalsocialistische erfgoed Prora tot een reusachtig vakantie- en woonoord vinden steeds meer betrokkenen dat het tijd wordt voor een splinternieuw, publieksgericht educatief centrum. Van Blok 5 is de overheid nog steeds eigenaar en op een jeugdherberg na in een klein deel van het 450 meter lange gebouw is het nog een van de weinige niet gerenoveerde delen. Half januari 2018 werden in  Stralsund  de resultaten gepresenteerd van een maakbaarheidsstudie, voor een dergelijk centrum in dat blok. Na grondige renovatie verwachten de ontwerpers jaarlijks tussen de 55 000 en 140 000 bezoekers te kunnen gaan trekken.  Om het te bekostigen, wil  het bestuur van de deelstaat Vorpommern  300 meter ervan  verkopen aan een investeerder. Eind januari stemde de lokale regering in met dit voorstel.

Lees meer over Prora in mijn boek Van het Pad!

(Bronnen: Frankfurter Allgemeine Zeitung, Süddeutsche Zeitung en ‘Hitler Stört’van Catharina Felke in Die Zeit van 30 juni 2017)