Het Christusbeeld in San Diego de Álcala, Guanajuato. Foto: Enrique López-Tamaya Biosca, Flickr

Ook de kerk biedt plaats aan beheerste sensualiteit, aan bewondering en zelfs horror, vinden ze in Mexico. Gelovigen kussen, besprenkelen, verzorgen en aanbidden er hun beelden alsof het gekoesterde kamerplanten zijn. Diep van binnen, in hun mestizaje, dragen Mexicanen hun heidense vegetatiegoden nog bij zich. En de oppergod van Mexico is een vrouw genaamd Maagd van Guadelupe. Deze Maagd zie je veel vaker dan Christus en haar beelden zijn groter. Haar immense uitstraling heeft Christus zelf vervrouwelijkt. Je treft hier weinig tot geen Christus- of andere heiligenbeelden met krachtige mannelijke trekken.

In het vulkanische hoogland en hart van Mexico bezochten wij de steden Guanajuato, Toluca, Pàtzcuaro en Mexico City en de merkwaardige belevingswereld van hun kerken.

Guanajuato

San Diego in Guanajuato. Foto: Enrique López-Tamaya Biosca, Flickr

Voor Mexicanen is de kerk de enige plek waar ze niet luidruchtig durven zijn, God verhoede dat ze van hun geloof vallen. Het katholicisme is al wat feminiener van inslag dan het protestantisme, maar Mexicanen gooien er nog een schepje bovenop. In de oude kerk tegenover het theater dragen de Jezusbeelden golvend haar tot over hun schouders. Het is echt mensenhaar en afkomstig van vrouwen. (Dat kan niet anders, want de besnorde Mexicaanse mannen zijn dol op crewcut: strak en kort) Door dat lange haar lijken ze op een griezelige manier meer leven te bezitten dan een gewoon houten beeld, en het vrouwenhaar maakt ze androgyn.

In deze Iglesia de San Diego liggen de armen van de stad in starre wanhoop haast liggend neergeknield. Hier wordt zelfs binnen gebedeld, de eerste en enige keer dat ik dit zie. Weliswaar vlakbij het portaal, maar aan de verkeerde, heilige kant. Binnenskerks vernedert men zich alleen voor God? Nooit van gehoord.

De beelden en de vitrines met andere heilige voorwerpen zien er gebruikt, beduimeld uit; overtuigender dan een opgepoetst toeristisch godshuis. Hier zijn aanrakingen zichtbaar, ruik je het stof van verwelkte bloemen, zie je slijtsel van voetstappen en vuil van veelvuldig gekuste stenen handen. In al dat vuil blijft ook de devotie hangen van de gepassioneerde gelovigen. Bezoekers kruipen op hun knieën naar de altaren, slaan kruisen. Iedereen kijkt ernstig, sommigen huilen in stilte. En dit is nog de dagelijkse gang van zaken. Het Mexicaanse liturgische jaar zit vol religieuze fiestas die de kerken bezwangeren met gevoel, met nachtenlange bidstonden en gezang dat de gebrandschilderde ramen doet trillen, vaak zonder orgel. Maar wel met bloemenkransen en met goud en zilver.

Toluca

Templo Cristi de Toluca. Foto: Travel by Mexico.

Vandaag in Toluca een zwarte Christus bekeken die bijzondere genezende gaven bezit. In een andere kerk vonden we een wonderschone glas in lood- Jezus en Maria- en kind en in nog weer een andere, in grijstinten geslepen kristallen reliëfs waar de tinten parelwit en transparant om voorrang streden.

Veel kerken in Toluca zijn opgetrokken in een overdadig barokke stijl. Binnen lijken ze soms een Frans paleisvertrek met gekrulde lantaarnhouders,  geballonneerde luchters en trijp aan de wanden. We zien tinkelend kristal, veel bladgoud en, in de Templo Cristi Negro, de intieme, haast erotische sfeer van een schemerig geparfumeerd boudoir dat sterk contrasteert met onze strenge Europese gotische stijl. Gotiek zie je hier nergens.

Pàtzcuaro

De kerken in Pàtzcuaro zijn ten prooi aan verwering en devotie in een mate die in de middeleeuwen niet zou hebben misstaan. In deze stad is de armoede predikende Franciscus al eeuwen populair, dus veel Pàtzcuarose kerken zijn juist Franciscaans sober, met houten tongewelven. Als het oog niet wordt afgeleid door ornamenten en beelden, gaan andere dingen opvallen zoals de lichtval. De lichtinval in de kathedraal van Pàtzcuaro lijkt op die in een 17^de-eeuws miniatuur.

Ook hier was naar mijn gevoel de meest devote ruimte ook de mooiste. Beelden staan in Latijns Amerika vaak in vitrines om ze rein te houden. Tegen het glas waren hier bergen muntstukjes geplaatst en aan de muur hing een bord met zilveren bedeltjes, geschonken uit dankbaarheid voor genezingen. We lazen vurige brieven die gloeiden van eerbied voor het wonder dat was voltrokken. Een liggende Christusfiguur had een geopende hand stampvol zorgvuldig geschreven en opgevouwen briefjes.

In een andere kerk werd in fraaie gedreven letters verhaald van een Christusbeeld dat ten overstaan van de gemeente en zes hoogwaardigheidsbekleders worstelde om los te komen van het kruis. Mensen spreken er vol ontzag over als was het de dag van gisteren, ook al is het vierhonderd jaar geleden.

Tzintzuntzán

Foto: Adam Jones, Flickr

Of neem nu de Indianenkerk van Tzintzuntzán, zie een eerdere blogpost, waar de struiken haast uit de kerkbanken groeien, en Jezus als een omwikkelde Assepoester het wonder van Lazarus herhaald scheen te hebben. Onder het levende geloof der Indianen verrichtte het hout menselijke bewegingen. Het beeld kreeg een kalme uitdrukking nadat het van het kruis af ter ruste was gelegd. Foto’s getuigen hiervan. Helaas was het hoofd van het in de kerk te rusten gelegde beeld zo omwikkeld, dat we de gezichtsuitdrukking ter plaatse niet goed konden nagaan.

Mexico-Stad

Elke Mexicaanse stad heeft een centraal plein genaamd zócalo, en die in Mexico-Stad is het meest beroemd. Wij lopen de gigantische kathedraal in. De vloer is deels verdwenen omdat de kerk wordt verbouwd. De verzakkingen dreigden dit monument te veranderen in een ruïne. De schemerige ruimte is zó overdadig versierd dat de ornamenten een eigen leven lijken te leiden en letterlijk tot leven te komen. Langs de smalle looppaden kijk je op veel plekken zo de crypten in. Door alle steigers en bouwwerkzaamheden is de symmetrie aan het oog onttrokken. Hierdoor is het interieur (wij schrijven 1998) chaotisch geworden. In de schaars verlichte ruimte bots je bijna tegen de heiligenbeelden op. Een spookhuis op de kermis is er niets bij.

Dit is maar een kleine greep uit het totaal dat wij bezochten. Wij werden nooit ‘kerken-moe’ zoals een andere reiziger dat noemde. Wie over de oppervlakkige ergernis heen stapt van 10.000 keer hetzelfde verhaal, ziet geen verhaal meer, maar verhalen, uitgangspunten en gedachten die van voor, van na en van voorbij Christus zijn. De verschillen in voorstelling zijn zeer treffend en lokaal sterk verschillend. Maar overal zie je een unieke mengeling van stijlen waar Arabische, Romeinse, Indiaanse en Europees-romantische invloeden doorsijpelen zoals dat alleen in Mexicaanse kerken kan.