Bron: Flickr, wheeldog

Het hoe en waarom van de sauna

Het woord sauna komt uit het Fins en betekent oorspronkelijk kuil. Daarmee heb je ook gelijk de oudste vorm te pakken van dit heilzame, gloeiend hete zweetbad. De Finnen groeven een groot gat in de grond en bedekten dat met een netwerk van takken. Als het vuur beneden hoog genoeg was opgestookt, lieten ze zich met welbehagen zakken in de kuil om gehurkt rond het vuur te zitten tot men het niet meer uithield. Heerlijk zo te ontsnappen aan de Finse winterkou, nog fijner om daarna dampend en overdekt met zweet door de sneeuw te rollen.

Het zweetbad is niet exclusief Fins. Het komt voor in veel culturen en tijdperken. De Romeinen hadden een uitgebreide badcultuur. Op veel plaatsen zijn hun ‘thermea’ bewaard gebleven. Indianen bouwen sinds onheuglijke tijden sweat lodges, terwijl Turken en Arabieren nog altijd vele genoeglijke uren doorbrengen in de hamam, ook wel Turks stoombad genoemd. Verder heeft bijna iedere Rus, zeker op het platteland, achter zijn huis een houten hutje dat zich goed laat vergelijken valt met dat van zijn Finse buren. Zelfs in het tropische India kennen ze ayurvedische zweetbaden.

Toch blijft de meest beproefde en populaire vorm in onze streken de Finse sauna. Die staat echter allang niet meer op zichzelf. In Finland zijn weinig openbare sauna en heeft bijna elke zichzelf respecterende Fin er een in zijn eigen huis. In onze streken zijn juist veel openbare sauna’s, die zich meestal wellness-centrum noemen omdat bijna geen sauna in ons land meer op zichzelf staat. Zo goed als altijd is er tenminste een zwembad en stoombad bij. Gekruid met eucalyptus, menthol of andere etherische oliën is een stoombad goed voor de luchtwegen, zeker als deze verstopt zijn.

Zoals de voorbeelden in andere culturen al aangeven, is de sauna niet alleen voor in de winter. Overal waar een contrast tussen warm en koud mogelijk is, kun je een zweet- of stoombad ondergaan. Wij hebben in de zomer ook koele ochtenden en avonden; ook dan is een sauna lekker. Eigenlijk alleen met drukkend, broeierig weer zal niemand het in zijn hoofd halen. Met de hele buitenlucht als sauna, vlucht je dan onder de koude douche of in een koud bad. Met hetzelfde effect als normaal een sauna geeft.

Het saunabezoek

Ga niet naar een sauna als je slaaptekort hebt of anderszins uitgeput. Om dit te checken, sluit tien seconden je ogen en probeer te voelen wat je lichaam wil. Als je alleen maar denkt en slapen en in je bed liggen, doe dat dan en ga niet coûte que coûte naar dat hete bad. Je zult niet de eerste zijn die het met een hartaanval moest bekopen.

De sauna bezoek je naakt, zodat de hele huid perfect kan ademen. In natuurlijke staat loop je eerst naar de doucheruimte om eventueel vuil, stof en zweet eerst af te spoelen; dit om de sauna schoon te houden en uit respect voor je medebezoekers. Het beste douche je zo koud mogelijk, maar wel zodanig dat het nog aangenaam is. Goed afdrogen en met een tweede, droge handdoek ga je de sauna in. Het beste is een badlaken zodat je erop kunt zitten. Alweer vanwege hygiëne, bedek je de bankjes binnen eerst met je handdoek en pas daarna ga je zitten of liggen. Liggend wordt je hele lichaam gelijkmatig verwarmd, wat eigenlijk het beste is. Je laat de hitte op je inwerken tot het zweet los komt, of totdat het niet meer prettig voelt. Als je hartkloppingen krijgt, ben je te lang blijven zitten. Al is het de bedoeling goed uit te zweten, hoef je dit niet te forceren. Komt het niet los bij de eerste saunagang, dan zeker bij de tweede. Een saunabezoek moet vooral prettig blijven. De poriën komen wijd open te staan en laten met het zweet afvalstoffen wegstromen, maar ook mineralen. Vanwege dat laatste is het verstandig na de sauna een hartig of fruithapje te nemen Dat vult de voedingsstoffen weer aan die er met het zweten uit gingen.

Op een zeker moment wordt het verlangen naar koelte en frisse lucht zo groot dat je opstaat en de cabine verlaat. Veel saunagangers vinden vijftien minuten een ideale verblijfstijd, maar dit kan niet gelijk de eerste keer. Het lichaam moet wennen aan de omstandigheden en vindt gaandeweg zijn eigen ritme. Nogmaals, ga er uit als je geen zin meer heeft, je lichaam geeft zelf aan wat goed is. De een vindt het na vijf minuten al niet meer prettig, de ander houdt het gerust twintig minuten uit.

Het hangt ook af van de luchtvochtigheid, de temperatuur en het zuurstofgehalte. Veel sauna’s hebben tochtgaatjes, die je open kunt zetten als het benauwd wordt. Zo kan er voldoende zuurstof binnenkomen, als dat al niet gebeurt door het regelmatig opengaan van de deur. Vaak hangen er meters in de cabine waar je de temperatuur en luchtvochtigheid op kunt aflezen. Soms gieten mensen een schep water leeg op het vuur. De dampwolken die dan ontstaan zijn voor hen het summum van saunagenot. De luchtvochtigheid stijgt dan sterk. Niet iedereen vindt dat prettig, dus meestal wordt beleefd gevraagd of iemand er bezwaar tegen heeft.

Na de sauna wil het lichaam zo snel mogelijk afkoelen. Dat kan op verschillende manieren. De zachtste manier is in je badjas of naakt met je voeten in een koel voetbad gaan zitten. Je kunt ook direct na de sauna naakt de koude buitenlucht in lopen. Of je neemt een douche, zo koud als je zelf wilt. Vaak kan men zich op verzoek laten begieten met een tuin­slang, beginnend met de voeten en dan langzaam naar boven toe. Vaak ook is er een zwembad. De meest geharde types springen in een ijskoud dompelbad of gooien koude emmers water over het hoofd.

Na het afkoelen droog je je af en in een warme hand¬doek of badjas neem je plaats in een ligstoel. Veel sauna’s hebben een bar met drankjes en hapjes. Met een drankje kun je dan wegdoezelen op een ligbed in een relaxruimte en wat tijd­schriften inkijken. Na verloop van tijd wordt het weer wat frisjes voor het gevoel. Veel mensen beginnen dan aan hun tweede saunabezoek, na eerst weer gedoucht te hebben. De meeste bezoekers gaan in totaal drie keer, maken in totaal driemaal de gang naar de sauna, maar dat is geen must.

Doordat het lichaam opwarmt, zweet en afkoelt, verliest het heel wat energie. Daardoor heb je het na de tweede en derde gang meestal kouder dan na de eerste. Mensen die van nature veel transpireren kunnen tussentijds vochtverlies beter aanvullen met wat soep, thee of water.

Afvalstoffen en bouwstoffen

Na afloop voelt het fris en ontspannen. Alledaagse zorgen en muizenissen zijn meestal van je afgevallen. Je kikkert er net zo van op als van een geslaagd feest, met het verschil dat je na afloop geen kater of uitgewoond gevoel hebt.

Je zou bijna de dag erop weer gaan. Maar zoals het ongezond is om nooit eens goed te transpireren, zo moet je ook niet avond aan avond zitten dampen. De vitaminen, mineralen en zouten in je lijf heb je nodig voor energie en spieropbouw. Met elke dag sauneren kun je zelfs ondervoed raken. Af en toe is dus het best en een waardevolle bijdrage tot een aangename en gezonde levensstijl.

Misschien is het eerst even wennen om spiernaakt een hete cabine vol andere blote mensen binnen te stappen. Maar er is geen reden tot ongerustheid. Mensen vallen elkaar niet lastig en voeren ook geen verplichte, inspannende gesprekken; een menselijk lichaam in de sauna heeft het meestal druk genoeg met zichzelf. Zodoende is de sfeer in de meeste sauna’s ontspannen, vriendelijk en discreet.

Tot slot een waarschuwing: mensen met hartklachten of astmapatiënten kunnen beter geen sauna bezoeken. Maar datzelfde geldt als je wilt zwemmen, hardlopen of een andere inspannende sport beoefenen.

(Dit artikel schreef ik 20 jaar geleden voor het Belgische blad Goed Gevoel. Om onduidelijke redenen werd het niet gepubliceerd. Hier verschijnt het alsnog)