Gedurende de evolutie hebben we geleerd  overwegend actief zijn bij daglicht. Uniek aan ons mensen is echter dat we vaak activiteiten vrijwillig verschuiven naar een lichamelijk abnormale tijd. Zo forceren we onze biologische klok. ‘s Avonds activiteiten plannen, ploegendiensten draaien, intercontinentaal vliegen met jetlag, allemaal dingen die ons lichaam stevig verstoren. Nu kunnen we wel tegen een stootje. Maar op den duur gaan zulke acties zich wreken.  Die verstoringen kunnen leiden tot spijsverteringsstoornissen en chronische aandoeningen als obesitas, suikerziekte en andere fysieke en mentale stoornissen.

De mens is een ritmedier

De mens heeft een natuurlijk ritme. In de voorste  hypothalamus in de hersenen zit een biologische klok. Die wordt gesynchroniseerd met de lichtsignalen die onze ogen binnen krijgen op basis van het rijzen en dalen van de zon. Onze ‘klok’ geeft dan weer aan andere organen en lichaamsdelen door dat ze in actie moeten komen. Slapen, waken, voeding, vasten en lichaamstemperatuur ritmes volgen vaste patronen. Zo is wereldwijd de lichaamstemperatuur van een mens het hoogst aan het eind van de middag, zo rond 17.00 uur, en op zijn laagst twee uren na het inslapen.

Bij die ritmes zijn spijsverteringsprocessen inbegrepen, bijvoorbeeld het ritme van onze glucose- en insulineaanmaak. In de avond kunnen wij minder zoetigheid uit eten in het bloed verwerken dan  in de ochtend. Waarschijnlijk komt dit doordat we minder insuline aanmaken en er dan ook minder gevoelig voor zijn. Omgekeerd bestaat het ‘dageraad effect’: vlak voordat je actief wordt,  aan het begin van de dag, bereidt het lichaam zich al voor door de bloedsuikerspiegel te laten stijgen. De biologische klok heeft ook invloed op onze cellen, weefselgroei, hormonen en gedrag.

Als de biologische klok duurzaam is ontregeld, kunnen al deze processen ook ontregeld raken.

Trossen los

Nu is die ontregeling niet direct levensbedreigend. Maar op de langere duur is er wel een schadelijk effect. Muizen die chronisch werden blootgesteld aan een omkering van hun dag en nachtritme kregen een aanzienlijke vermindering van de levensduur en een versnelde verslechtering van de hartspierfunctiefunctie. Als de muizen een stof in hun drinkwater kregen die colitis (dikke darmontsteking) veroorzaakt, hadden de muizen bij wie langdurig dag en nachtritmes werden omgewisseld, ernstiger gewichtsverlies en een slechtere gezondheid dan de muizen waarmee dat niet gebeurde. Die voortdurende verschuivingen bevorderden ook de groei van kankers. Allemaal bewijzen dat het schadelijk is voor de gezondheid als het normale dag en nacht ritme voortdurend wordt doorbroken.

Om de situatie van mensen in ploegendiensten na te bootsen lieten onderzoekers van de universiteiten van Bremen en Keulen ratten 8 uur per dag in een  langzaam draaiend rad ‘werkuren’ maken, terwijl ze vrij toegang hadden tot voedsel en water. De ratten werden speciaal ook in nachtploegen ingezet. De wetenschappers ontdekten dat het verschuiven van het werkprotocol leidde tot stofwisselingsstoornissen zoals verlies van het glucoseritme. Dit ritme bepaalt hoe goed je op verschillende tijden van de dag glucose verteert. Het hangt nauw samen met andere stofwisselingsprocessen. Het gevolg was een dat de ratten dikker werden.

Het belang van goed ontbijten

Klopt het gezegde, ontbijt als een keizer, lunch als een koning, dineer als een bedelaar? Israëlische wetenschappers besloten dit te onderzoeken en zetten 93 vrouwen met  diabetes en overgewicht op een afvaldieet. Ze werden onderverdeeld in twee groepen die elk een tegengesteld patroon volgden. Bij de ene groep bevatte het ontbijt de meeste calorieën, bij de andere groep was het meest uitgebreide maal juist ‘s avonds. Beide groepen verloren gewicht met hun dieet, maar bij de eerste ‘groep ging er veel meer van  af. Hun bloedsuikergehalte verbeterde ook meer wanneer hun voornaamste energie inname bij het ontbijt plaatsvond.

De conclusie van al deze onderzoeken kan niet anders zijn, dat de tijd waarop je eten tot je neemt, belangrijk is voor hoe goed je eten verteert. In veel diëten krijgt dit aspect nauwelijks aandacht. Veel diëten focussen meer op de totale energie inname, terwijl de afstemming op je ritme wel eens even belangrijk zou kunnen zijn. Dus:

– Eet op de goede tijden. Vooral het ontbijt lijkt belangrijk.

– Zorg voor een gezond dag- en nachtritme met voldoende slaap en rust.

– Eet alleen wanneer je honger hebt (anders verteert het minder goed).

Bronnen: US National Library of Medicine, NCBI